مقدمه:
انسان از گذشتههاى دور تا به امروز در پى شناسايى حقوق خويش و
در جهت تأمينو تضمين آن، همواره قربانى داده است. پرداخت هزينههاى سنگين
در اين راه بهتدريج جامعه بشرى را به سوى تنظيم و تدوين حقوق بشر هدايت
نمود. اعلاميههاى حقوق كه سابقه تدوين برخى از آنها به قرنها قبل
بازمىگردد نمونهاى از تلاش انسان در اينراستا مىباشد.
انسان همان
موجودي است كه آفرينش وى در زيباترين شكل ممكن صورت پذيرفته و خداوند خود
را نسبت به چنين آفرينشى تحسين نموده، وبرهمين اساس جايگاه شايسته و والاي
او را موردتاكيدقراردادهاست. :
(و لَقَد كرّمنا بَنى آدَمَ وَ حَملناهُم فى البرّ و البحر و رزقناهم من الطيّبات و فضّلناهم على كثيرٍ ممّن خلقنا تفضيلاً )
بنابراين
تنها انسان است كه تاج كرامت بر سر او نهاده شده، برترى او در جهان به
روشنى اعلام گرديده و آنچه در آسمان و زمين است با اراده خداوندى در قبضه
وى (انسان) قرار گرفتهاست. در اين نگرش الهى بر خلقت انسان كه سه محور
آفرينش ويژه، جايگاه ويژه و اقتدار ويژه اين موجود مورد توجه قرار مىگيرد،
برخوردارى از حقوق ويژه نيز امرى طبيعى بوده به گونهاى كه بدون آن،
ويژگيهاى سهگانه فوق معنا و مفهومى نخواهند داشت. به تعبير دقيقتر، رابطه
مستقيمى ميان گستره تواناييها و استعداد انسان با گستره و دامنه حقوق وى
وجود دارد. به هر ميزانى كه استعداد خدادادى اين موجود بيشتر باشد دامنه
استحقاق او نيز گستردهتر خواهد بود.
به حكم آيه شريفه «يا ايّها النّاس
انّا خلقناكُم من ذكرٍ و انثى و جَعَلناكُم شعوباً و قبائل لتعارفوا انّ
اكرمَكم عند اللَّهِ اَتقاكم » جنسيت هرگز ملاك برترى و امتياز نبوده بلكه
امتياز انسان چه زن و چه مرد بر اساس تقوا است. زن و مرد گرچه از دو جنس
متفاوتند اما از نظر انسانيت با هم برابرند:
«يا ايها النّاس اتقّوا ربّكم الذى خَلَقَكُم من نفسٍ واحدةٍ و خلق منها زوجها …؛»
برابرى
زن با مرد در اصل هويت انسانى، دليل برابرى آنان در ساير زمينههاى زندگى
است از قبيل برابرى در كسب علم و دانش، برابرى در استقلال عمل و آزادى
انتخاب، برابرى در اموراقتصادى وبرابرى درمجازاتها نظيرسرقت اين نمونهها
نشانگر آن است كه زن و مرد در حيثيت و حقوق انسانى با يكديگر برابرند.
نكتهاى كه لازم است مورد توجه قرار گيرد فرق ميان تساوى و تشابه حقوق است.
تفاوتهاى فراوان زن و مرد از لحاظ جسمى ، روانى و احساسى سبب گرديده است،
اسلام كه بر پايه فطرت انسانى ، حقوق خويش را وضع نموده است با عنايت به
اين تفاوتها، حقوقى براى زن و حقوقى براى مرد قائل شود كه سرجمع آن برابرى و
تساوى ميان آنان و نفى تبعيض جنسى است.
به تعبير شهيد مطهرى: «آنچه
ميان طرفداران حقوق اسلامى از يك طرف و طرفداران پيروى از سيستمهاى غربى از
طرف ديگر مطرح است مسأله وحدت و تشابه حقوق زن و مرد است نه تساوى حقوق
آنها. كلمه «تساوى حقوق» يك مارك تقلبى است كه مقلّدان غرب بر روى اين
رهآورد غربى چسبانيدهاند … در نهضت عجولانهاى كه در كمتر از يك قرن
اخير به نام زن و براى زن در اروپا صورت گرفت، زن كم و بيش حقوقى مشابه با
مرد پيدا كرد؛ اما با توجه به وضع طبيعى و احتياجات جسمى و روحى زن، هرگز
حقوق مساوى با مرد پيدا نكرد، زيرا زن اگر بخواهد حقوق مساوى حقوق مرد و
سعادتى مساوى سعادت مرد پيدا كند راه منحصرش اين است كه مشابهت حقوقى را از
ميان بردارد. براى مرد حقوقى متناسب با مرد و براىزن حقوقى متناسب با
خودش قائل شود.»
علت تفاوتهاى حقوقى در امورى نظير
ارث، طلاق، تعدد زوجات، ولايت، شهادت، قضاوت و امورى از اين قبيل را بايد
در تفاوتهاى وجودى ميان اين دو جست و جو نمود.
با توجه به مطالب مذکور
در اين مقاله سعی شده است تا مطالبي در خصوص وضعيت زنان در طول تاريخ و
تفاوتهاي زنان و مردان در گذشته و حال و همچنين مطالبي پيرامون حقوق زنان
از منظر فقهي و حقوقي و در قسمتي ديگر از زاويه اجتماعي و… ارائه شود.
